Cơ sở hạ tầng là một trong những vấn đề được nhiều người quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Cơ sở hạ tầng là kết cấu kinh tế đa thành phần làm cho nền kinh tế trở nên sôi động, phong phú và cũng mang tính phức tạp trong quá trình định hướng xã hội. Để hiểu rõ hơn về khái niệm cơ sở hạ tầng là gì cũng như mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, chúng ta cùng tìm hiểu bài viết sau cùng Luận Văn Beta nhé.
Khái niệm Cơ sở hạ tầng là gì?
Cơ sở hạ tầng (Infrastructure) còn gọi là kết cấu hạ tầng, là các cơ sở vật chất kỹ thuật được hình thành theo một “kết cấu” nhất định có vai trò là “nền tảng” cho các hoạt động diễn ra trong đso. Với ý nghĩa thuật ngữ “cơ sở hạ tầng” còn được mở rộng ra các lĩnh vực hoạt động có tính chất xã hội chỉ các cơ sở trường học, bệnh viện, nhà văn hoá,….phục vụ cho các hoạt động giáo dục, y tế, xã hội.
Đặc điểm của cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng là một hệ thống các công trình phức tạp dùng phương thức đặc biệt để trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quá trình sản xuất xã hội. Do đó, cơ sở hạ tầng có những đặc điểm sau:
Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể gồm kiểu quan hệ sản xuất thống trị trong nền kinh tế. Đồng thời, trong mỗi cơ sở hạ tầng xã hội còn có những quan hệ sản xuất khác như dấu vết, tàn trữ quan hệ sản xuất cũ và mầm mống, tiền đề cho quan hệ sản xuất mới. Cuộc sống của xã hội cụ thể được đặt trước hết bởi kiểu quan hệ sản xuất thống trị tiêu biểu cho cuộc sống ấy và những quan hệ sản xuất quá độ hay những tàn dư cũ, mồng mống mới với vai trò nhất định. Giữa chúng tuy có sự khác nhau nhưng không tách rời nhau vừa đấu tranh với nhau, vừa liên hệ với nhau và hình thành cơ sở hạ tầng của mỗi xã hội cụ thể ở mỗi giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử.
Đặc trưng tính chất của một cơ sở hạ tầng được quyết định bởi quan hệ sản xuất quy định. Quan hệ sản xuất thống trị sẽ tác động trực tiếp và quy định đến xu hướng chung của toàn bộ đời sống kinh tế- xã hội
Cơ sở hạ tầng mang tính chất đối kháng tồn tại trong xã hội dựa trên cơ sở chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Tính chất đối kháng của cơ sở hạ tầng bắt nguồn từ những mâu thuẫn nội tại không thể điều hoà trong cơ sở hạ tầng đó và do bản chất kiểu quan hệ sản xuất thống trị quy định. Đây là biểu hiện của sự đối lập về lợi ích kinh tế giữa các tập đoàn người trong xã hội.
Như vậy, cơ sở hạ tầng là tổng thể và mâu thuẫn rất phức tạp, là quan hệ vật chất tồn tại khách quan và độc lập với ý thức con người được hình thành trong quá trình sản xuất vật chất và trực tiếp biến đổi theo sự tác động và phát triển của lực lượng xã hội.
Phân loại các cơ sở hạ tầng
Việc phân loại cơ sở hạ tầng dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, dưới đây là cách phân loại thường gặp nhất:
Theo lĩnh vực kinh tế- xã hội
Cơ sở hạ tầng kinh tế là một bộ phận quan trong thuộc ngành phục vụ quá trình sản xuất nhằm tạo ra sản phẩm hoặc tiếp tục quá trình sản xuất trong lưu thông hàng hoá như giao thông vận tải, thuỷ lợi, đường sá, sân bay, bến cảng,…
Cơ sở hạ tầng xã hội là bộ phận trong lĩnh vực đảm bảo điều kiện chung cho các hoạt động phát triển văn hoá- đời sống xã hội của người nhân như giáo dục, y tế, công trình công cộng, thư viện,…
Cơ sở hạ tầng môi trường: Là bộ phận nhằm mục đích gìn giữ bảo vệ và cải tạo môi trường sống của con người như các công trình bảo vệ rừng, biển, phòng chống thiên tài,…
Cơ sở hạ tầng an ninh- quốc phòng: Là bộ phận nhằm đảm bảo cho các điều kiện vật chất và kỹ thuật chung trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng như hệ thống cơ sở vật chất sản xuất, bảo dưỡng vũ trang, vũ khí,…
Theo ngành kinh tế quốc dân: Cơ sở hạ tầng bao gồm cơ sở hạ tầng giao thông vận tải, năng lượng, bưu chính viễn thông, giáo dục, y tế,…
Theo vùng lãnh thổ: Theo tiêu chí này, cơ sở hạ tầng bao gồm: cơ sở hạ tầng nông thôn, cơ sở hạ tầng đô thị,…
Theo cấp quản lý: Sẽ bao gồm cơ sở hạ tầng do trung ương quản lý hoặc cơ sở hạ tầng do địa phương quản lý. Theo đó, nhà nước sẽ xác định rõ trách nhiệm và nâng cao tính chủ động của các cấp trong việc khai thác nguồn vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng theo tầng cấp quản lý để có biện pháp và sử dụng tốt cơ sở hạ tầng.
Khái niệm Kiến trúc thượng tầng là gì?
Kiến trúc thượng tầng bao gồm và tập hợp các quan điểm chính trị, pháp quyền, đạo đức, triết học,..cùng với các thể chế tương ứng như nhà nước, đảng phái, giáo hội,…được xây dựng và hình thành dựa trên một nền tảng cơ sở hạ tầng nhất định.
Vì vậy, kiến trúc thượng tầng là hiện tượng xã hội biểu hiện tập trung đời sống tinh thần và là bộ mặt tư tưởng của hình thái kinh tế xã hội, góp phần quan trọng trong việc hợp thành cơ cấu hoàn chỉnh của hình thái kinh tế- xã hội.
Đặc điểm và tính chất của kiến trúc thượng tầng
Mỗi bộ phận của kiến trúc thượng tầng ra đời và có ý nghĩa cụ thể trong việc hình thành nên bộ mặt tinh thần và tư tưởng cho toàn xã hội trên một cơ sở hạ tầng nhất định. Tuy nhiên, không phải tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều có sự liên quan như nhau đối với cơ sở hạ tầng. Trong mỗi giai cấp, tư tưởng chính trị sẽ có những bộ phận quan trọng là thành phần chính của kiến trúc thượng tầng và các yếu tố khác đối lập.
Kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng giai cấp thể hiện tính giai cấp sâu sắc. Tính giai cấp của kiến trúc thượng tầng thể hiện ở sự đối địch về quan điểm, tư tưởng và các cuộc đấu tranh tư tưởng của các giai cấp đối kháng.
Nhà nước là bộ phận có quyền lực và tác động mạnh mẽ lên kiến trúc thượng tầng vì đây là công cụ của giai cấp thống trị tiêu biểu về mặt pháp lý và chính trị của xã hội.
Trong thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa cộng sản, những tàn dư của các giai cấp thống trị bóc lột vẫn còn tồn tại trong kiến trúc thượng tầng. Do đó, kiến trúc thượng tầng của các nước xã hội chủ nghĩa thời kỳ này vẫn còn sự đấu tranh giữa tư tưởng xã hội chủ nghĩa với các tàn dư tư tưởng khác, chỉ đến khi tiến đến chủ nghĩa cộng sản, tính giai cấp của giai cấp thượng tầng mới bị xoá bỏ.
Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng với kiến trúc thượng tầng xã hội
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy tâm, nhà nước và pháp luật quyết định lên quan hệ kinh tế, ý thức tư tưởng quyết định đến tiến trình phát triển xã hội. Tuy nhiên, theo chủ nghĩa duy vật, kinh tế quyết định còn ý thức, tư tưởng và chính trị không có tác động đến tiến bộ xã hội.
Theo Mác- Lênin, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có quan hệ biện chứng không tách rời nhau trong đso cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng còn kiến trúc thượng tầng phản ánh cơ sở hạ tầng và tác động trở lại đối với cơ sở hạ tầng đã sản sinh ra nó.
Qua đó có thể thấy rằng, sự phát triển của cơ sở hạ tầng có vai trò quan trọng đối với kiến trúc thượng tầng và kiến trúc thượng tầng cần phù hợp với sự phát triển của cơ sở hạ tầng. Hay nói cách khác, cơ sở hạ tầng nào thì kiến trúc thượng tầng như vậy.
Vai trò của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng
Cơ sở hạ tầng là những quan hệ vật chất khách quan quy định các quan hệ khác như chính trị, tinh thần và tư tưởng xã hội. Cơ sở hạ tầng đã sinh ra kiến trúc thượng tầng và kiến trúc thượng tầng phản ánh một cơ sở hạ tầng nhất định, không có một kiến trúc thượng tầng chung cho mọi xã hội.
Ngoài ra, vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng còn thể hiện ở chỗ những biến đổi căn bản trong cơ sở hạ tầng dẫn đến sự biến đổi trong kiến trúc thượng tầng, nhất là khi cơ sở hạ tầng này thay thế cơ sở hạ tầng khác. Tức là khi cách mạng xã hội thủ tiêu cơ sở hạ tầng cũ và thay thế bởi cơ sở hạ tầng mới thì sự thống trị cũ bị mất đi và thay thế bằng sự thống trị của giai cấp mới. Từ đó, chính trị, bộ máy nhà nước cũng dần biến đổi.
Không phải cứ cơ sở hạ tầng mới xuất hiện thì kiến trúc thượng tầng mất đi ngay mà có bộ phận thay đổi từ từ vì có những tàn dư của cái cũ tồn tại rất lâu. Ngoài ra, những yếu tố và hình thức cũng được giữ lại để cải tạo phục vụ yêu cầu phát triển mới.
Như vậy, cơ sở hạ tầng quyết định lớn đối với kiến trúc thượng tầng trong đó cách mạng xã hội chủ nghĩa có tác dụng to lớn đối với cuộc sống xã hội. Vì vậy, khi xem xét, cải tạo một bộ phận nào đó của kiến trúc thượng tầng cần xem xét, cải tạo từ cơ sở hạ tầng xã hội và tính quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng diễn ra vô cùng phức tạp.
Sự tác động kiến trúc thượng tầng trở lại đối với cơ sở hạ tầng
Kiến trúc thượng tầng phản ánh cơ sở hạ tầng biểu hiện tập trung đời sống tinh thần xã hội nên tác động to lớn trở lại đối với cơ sở hạ tầng. Là bộ phận cấu thành kinh tế xã hội, sự tác động tích cực của kiến trúc thượng tầng lên có sở hạ tầng thể hiện ở chức năng xã hội của kiến trúc thượng tầng luôn bảo vệ, duy trì và hoàn thiện cơ sở hạ tầng sinh ra nó, đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng lỗi thời.
Kiến trúc thượng tầng sẽ tìm mọi biện pháp để xoá bỏ tàn dư của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng cũ. Đối với xã hội có giai cấp đối kháng, kiến trúc thượng tầng đảm bảo cho sự thống trị về chính trị và tư tưởng của giai cấp giữ địa vị thống trị, nếu giai cấp thống trị không xác lập được sự thống trị thì kiến trúc thượng tầng trở thành công cụ, phương tiện để bảo vệ địa vị thống trị về kinh tế của giai cấp thống trị xã hội.
Cùng với nhà nước, các yếu tố khác của kiến trúc thượng tầng cũng tác động lên cơ sở hạ tầng theo nhiều hình thức khác nhau. Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng tác động lẫn nhau và những sự tác động đó phải thông qua nhà nước mới phát huy được hết hiệu lực đối với cơ sở hạ tầng và đối với toàn xã hội.
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng cùng chiều với sự vận động của cơ sở hạ tầng. Nếu nó tác động ngược chiều với quy luật kinh tế khách quan thì sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tầng.
Chúng ta vừa cùng nhau tìm hiểu về cơ sở hạ tầng và mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng với kiến trúc thượng tầng. Nắm vững khái niệm và vận dụng nội dung này trong đổi mới kinh tế và phát triển đất nước là điều không hề dễ nhưng là con đường tất yếu cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước bền vững.
